Zmiany w Puszczy
Określenie kierunków zmian zachodzących w drzewostanach Puszczy Białowieskiej
Analizy zmian składu gatunkowego i struktury drzewostanów będą przeprowadzone po wykonaniu pomiarów terenowych na powierzchniach monitoringowych. Na początku trwania projektu w celach porównawczych zostaną wykorzystane materiały archiwalne z badań wykonanych w poprzednich okresach badawczych (z wyjątkiem nowo założonych powierzchni terenowych). W ostatnich 2 latach trwania projektu po ponownym zebraniu danych na wszystkich powierzchniach monitoringowych będzie możliwe kompleksowa analiza kierunków zmian drzewostanów w poszczególnych zbiorowiskach leśnych Puszczy Białowieskiej zarówno sposobem naziemnym, jak i zdalnymi. Zostaną również przeanalizowane zmiany rozmieszczenia drzew. Na początku i na końcu analizowanego okresu zostaną obliczone i podane w przeliczeniu na 1 ha następujące cechy poszczególnych gatunków drzew i całego badanego drzewostanu:
- zagęszczenie drzew,
- pierśnicowe pole przekroju i miąższość,
- średnia pierśnica i średnia wysokość,
- zagęszczenie nalotów i podrostów do 1,3 m wysokości.
Dzięki zastosowaniu wskaźników strukturalnych drzewostanów, w tym wskaźnika podobieństwa, będzie możliwa w sposób syntetyczny ocena tempa i kierunków zmian zachodzących w drzewostanach. Działania te zostaną wzbogacone o konsultacje, ekspertyzy i porady ze specjalistami różnych dziedzin, między innymi ekologii lasu oraz modelowania procesów ekologicznych. Do współpracy zostaną zaproszeni eksperci ze środowiska naukowego posiadający bogatą wiedzę teoretyczna oraz wieloletnie doświadczenie praktyczne w analizach środowiskowych.
Określenie przestrzennej dynamiki populacji świerka w Puszczy Białowieskiej
W trakcie realizacji projektu monitorowana będzie dynamika drzewostanów świerkowych, ze szczególnym uwzględnieniem procesów zamierania świerczyn oraz występowania ognisk gradacyjnych kornika drukarza Ips typographus i mechanizmów ich rozprzestrzeniania się. Zostaną do tego celu wykorzystane dane z naziemnych powierzchni monitoringowych. Określenie udziału świerka w drzewostanach Puszczy Białowieskiej w wybranych siedliskach w trzech punktach czasowych (po trzech seriach pomiarów: w roku 2015, 2017 i 2019) oraz rozpoznanie jego aktualnego odnowienia i śmiertelności pozwoli na weryfikację hipotezy o wycofywaniu się tego gatunku drzewa z w/w obszaru oraz umożliwi próbę oceny jego występowania w lasach Puszczy Białowieskiej w przyszłości. Ponadto, na podstawie danych teledetekcyjnych, wybrane zostaną lokalizacje do obserwacji dynamiki przestrzennej ognisk gradacyjnych kornika drukarza Ips typographus, które będą regularnie monitorowane przez cały czas trwania projektu. Pozwoli to na rozpoznanie dynamiki przestrzennej i czasowej tego zjawiska oraz pomoże w ocenie jego znaczenia dla dynamiki świerczyn puszczańskich. Teledetekcja wesprze analizy na całej powierzchni Puszczy, dodatkowo opracowane automatyczne procedury skrócą czas interpretacji obrazów.
Określenie dynamiki luk
W czasie pierwszego opracowania danych teledetekcyjnych (w pierwszym roku trwania projektu) zostanie wykonane rozmieszczenie przestrzenne luk i innych powierzchni otwartych (ogólnie nazwanych w projekcie lukami) powstałych wskutek rozpadu drzewostanów w Puszczy Białowieskiej. Będzie oszacowany ich sumaryczny areał oraz zostaną one pogrupowane według wielkości:
- luki małe (do 5 arów),
- luki średnie (6-30 arów),
- luki duże (31-50 arów),
- luki bardzo duże (powyżej 50 arów).
W zależności od wielkości luki zostaną założone w kolejnych latach trwania projektu powierzchnie próbne w liczbie od 1 do 3. W każdej grupie wielkości luk zaplanowano analizę 5 nowych obiektów rocznie na 4 wybranych siedliskach leśnych (kryterium wyboru – największa powierzchnia lub/i liczba luk), sumarycznie będzie przeanalizowanych kilkadziesiąt drzewostanów z lukami. Na każdej powierzchni monitoringowej założonej w luce zostaną wykonane pomiary zgodnie z metodyką zawartą w punkcie A1. Liczebność nalotu i podrostu zostanie określona na powierzchni kołowej o promieniu 2,52 m (20 m2) znajdującej się w centrum 5-arowej powierzchni próbnej. W przypadku dużych luk zakłada się pomiar 5 powierzchni 5 arowych – 1 w centrum i 4 na obrzeżach w 4 głównych kierunkach. Pomiary naziemne na wyznaczonych powierzchniach monitoringowych i zdalne zostaną powtórzone w 5-6 roku trwania projektu, co umożliwi określenie dynamiki luk. Zostanie udzielona odpowiedź na pytania dotyczące przede wszystkim składu gatunkowego drzew, zagęszczenia i wysokości odnowień oraz tempa zarastania luk na wybranych siedliskach. Pomiary naziemne luk będą następnie korelowane z analizą danych teledetekcyjnych i fotogrametrycznych. Dzięki referencji naziemnej możliwa będzie inwentaryzacja wszystkich luk w Puszczy Białowieskiej. Możliwe będzie znalezienie odpowiedzi na pytania:
- jaka jest powierzchnia luk w danym roku i jak zmieniła się ona na przestrzeni trwania projektu, dane teledetekcyjne (porównanie nalotów lotniczym skanerem laserowym w 2015 i 2019 roku),
- co rośnie w lukach (podział co najmniej na gatunki iglaste i liściaste) - zdjęcia satelitarne,
- jakie gatunki jesteśmy w stanie monitorować w lukach - dane hiperspektralne,
- jak szybko rośnie nowe pokolenie - porównanie nalotów lotniczym skanerem laserowym w 2015 i 2019 roku.
Stan wiedzy na temat Puszczy
W drugim i przedostatnim roku projektu (II i III kw. 2015 oraz II-IV kw. 2020) przeprowadzona zostanie ankieta wśród społeczności lokalnej i turystów weryfikująca poziom informacji na temat aktualnego stanu lasów Puszczy Białowieskiej. Badaniem ankietowym objęci zostaną mieszkańcy gmin zlokalizowanych na terenie objętym działaniami w ramach projektu, czyli: Hajnówka, Białowieża, Narewka, Dubicze Cerkiewne oraz Czyże. W ankiecie ujęte zostaną pytania m.in. o stan zdrowotny drzewostanów Puszczy Białowieskiej, udział i dynamikę poszczególnych gatunków drzew, obecność i skalę występujących zagrożeń (zarówno biotycznych, jak i abiotycznych), ze szczególnym uwzględnieniem wybranych procesów i zjawisk ekologicznych, jak np. gradacje owadów (w tym kornik drukarz Ips typographus), zmiany klimatu, holenderska choroba wiązów itp. Ankieta przeprowadzona zostanie w formie wywiadów bezpośrednich przez zatrudnionych do tego celu ankieterów. Równolegle do ankiety przeprowadzanej lokalnie, prowadzona będzie ankieta internetowa, która swym zasięgiem obejmie obszar co najmniej całej Polski. Ta sama ankieta wykorzystana zostałaby przy okazji spotkań w projekcie, dzięki czemu moglibyśmy monitorować zmianę w świadomości respondentów w okresie trwania projektu, podsumowanie tych wyników byłoby elementem badania ankietowego nr 2 na końcu projektu. Ankieta zweryfikuje wpływ realizacji projektu na poziom wiedzy społeczności i lokalnej administracji państwowej na temat aktualnego stanu lasów Puszczy Białowieskiej. W ten sposób zweryfikowana zostanie dostępność informacji umieszczonych na tablicach informacyjnych i stronie internetowej projektu oraz rozpowszechnianych na spotkaniach i konferencjach o charakterze naukowym, zarówno lokalnych, jak i o szerszym zasięgu. Analiza w/w badania ankietowego wskaże ponadto sposoby lepszego upowszechniania informacji na terenie objętym projektem i w jego sąsiedztwie. Planowana jest publikację i prezentacja wyników obu ankiet w lokalnych oraz ogólnokrajowych, zarówno ogólnych jak i popularnonaukowych, mediach, obejmujących gazety i czasopisma (jak np. lokalne: “Gazeta Hajnowska”, "Głos Białowieży", ogólnokrajowe o tematyce ogólnej: "Polityka", ogólnokrajowe o tematyce popularnonaukowej: "Focus", "Las Polski", "Przyroda Polska" itp.), telewizję, Internet. Całość badania ankietowego (zbiór danych i ich analiza) zlecona zostanie wykonawcy zewnętrznemu z odpowiednim przygotowaniem socjologicznym. Projekt ankiety zostanie skonsultowany z uczestnikami projektu w celu sprawdzenie zapisów przyrodniczych pojawiających się w ankiecie. Planuje się przebadanie po około 1000 respondentów w obu badaniach ankietowych.